Περί πολέμων

Όταν γύρισα στην Ελλάδα πριν δυόμισι χρόνια περίπου, ήξερα ότι η Ελληνική κοινωνία είχε τα προβλήματα της: ήταν μάλλον διασκεδαστικό να βλέπεις τον κόσμο να παραβιάζει τις κίτρινες γραμμές στο αεροδρόμιο, τις άσπρες γραμμές στους σηματοδότες, να περνάει με κόκκινο, να καπνίζει κάτω από ταμπέλες που ευχαριστούσαν τους άλλους που δεν κάπνιζαν, και άλλα παρόμοια. Τώρα πια, μετά από δυόμισι χρόνια, κατάλαβα ότι ζω εκείνη την σουρεαλιστική σκηνή του κινηματογραφικού έργου Catch-22: ένας άνθρωπος είναι πάνω σε ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο που πετάει με τις πόρτες σπασμένες. Ο αέρας φυσάει από παντού και ο πυροβολητής κείτεται στο πάτωμα του αεροπλάνου τραυματισμένος, σκεπασμένος με μια κουβέρτα. Ο άνθρωπος σκύβει πάνω από τον πυροβολητή και τον φροντίζει. Σ’ όλη την διάρκεια του έργου η σκηνή επαναλαμβάνεται. Ο πυροβολητής τραυματισμένος και ο άνθρωπος να σκύβει από πάνω του προσπαθώντας να τον βοηθήσει. Καθώς εξελίσσεται το έργο, κάθε φορά που η σκηνή επαναλαμβάνεται, ο άνθρωπος μας αντιλαμβάνεται ότι ο πυροβολητής είναι όλο και πιο σοβαρά τραυματισμένος, ώσπου στην τελευταία σκηνή τραβάει πίσω την κουβέρτα και ανακαλύπτει ότι όλο το σώμα του πυροβολητή είναι σμπαραλιασμένο από τα θραύσματα, ότι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα και κάθε προσπάθεια σωτηρίας είναι μάταιη.
Οι καταστάσεις που βλέπω γύρω μου και που ζω, αυτό λένε. Τι να γράψει πια κανείς και τι να πρωτοπεί; Αυτά ούτε γράφονται ούτε λέγονται χωρίς να κάνουν παραπάνω ζημιά. Μερικές κοινωνίες φτάνουν σε ένα σημείο που είναι πια απροχώρητο. Τότε αυτοκαταστρέφονται, για να δημιουργηθεί μια καινούρια κοινωνία από τις στάχτες. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι που έζησαν οι προηγούμενες γενιές αυτό έκαναν: κατέστρεψαν τις κοινωνίες που δεν τραβούσαν άλλο: την αποικιοκρατία, την καταπίεση των γυναικών, το ταξικό σύστημα, τον φεουδαρχισμό, τα γκέτα των Εβραίων. Τα άτομα που έζησαν σ’ εκείνες τις εποχές καταστράφηκαν. Ισως θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν οι ανθρωποθυσίες που έκανε η ανθρωπότητα στους θεούς για να εξιλεωθεί από τις αμαρτίες της, και οι θεοί σαν αντάλλαγμα της έδωσαν τα απελευθερωτικά κινήματα των λαών, τις νέες ιδεολογίες, την κατάργηση των γκέτο, της αποικιοκρατίας, της καταπίεσης των γυναικών, τους χάρισαν τις νέες τεχνολογίες των υπολογιστών, των τηλεπικοινωνιών, και όλα αυτά που άνθισαν μετά τον πρώτο και προπαντός μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Οι άγριες δασικές πυρκαγιές, δηλαδή αυτές που δεν είναι αποτέλεσμα εμπρησμού, είναι κακές για τα δέντρα που καίγονται. Είναι όμως καλές για το δάσος που ξαναφυτρώνει αναζωογονημένο, απαλλαγμένο από την σαβούρα που είχε μαζευτεί στο δάπεδο του και που το κατέπνιγε. Κάπως έτσι είναι και οι πόλεμοι για την κοινωνία. Είναι κατάρα γι’ αυτούς που τους βιώνουν. Είναι όμως καλοί για τις κοινωνίες που δημιουργούνται μετά, απαλλαγμένες από την σαβούρα του παρελθόντος, με νέες βάσεις και νέες ιδέες, μέχρι και αυτές να ζήσουν τον κύκλο τους, να φτάσουν στο απροχώρητο και να αυτοκαταστραφούν για να ανοίξουν τον δρόμο σ΄ αυτές που θα αναδειχτούν από τις στάχτες! Χρειάστηκαν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι για να καταστραφεί η Βρετανική αυτοκρατορία. Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, που χρειάστηκε για να καταστραφεί η Σοβιετική αυτοκρατορία, ήταν μόνον ψυχρός για τους περισσότερους, (θερμός γι’ μας μέσω του εμφυλίου, αλλά και αργότερα για την Κορέα, το Βιετνάμ και αλλού). Τώρα ο τέταρτος παγκόσμιος πόλεμος είναι οικονομικός και κάποια αυτοκρατορία θα καταστραφεί. Ίσως η Αμερικάνικη. Ίσως η Ευρωπαϊκή. Ίσως και οι δύο. Κάποιοι άνθρωποι θα θυσιαστούν. Κάποιες κοινωνίες θα χαθούν για πάντα. Και κάποιες νέες θα αναδειχτούν από τις στάχτες. Αλίμονο σε μας που βιώνουμε τώρα αυτόν τον πόλεμο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να λέμε εκείνη την σοφή προσευχή: «Θεέ μου, δώσε μου δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ να αλλάξω, υπομονή να υπομένω αυτά που δεν μπορώ να αλλάξω, και σοφία να ξεχωρίσω τα δύο».
Μαρία Πέτρου